Το ερωτηματολόγιο ήταν ανώνυμο για να έχουμε την ειλικρινή απάντηση του χειριστή/κατόχου ψεκαστικού. Το ερωτηματολόγιο συντάχθηκε από την υπηρεσία μας και στόχευε στα εξής σημεία:

• - Προφίλ κατόχων/χειριστών ψεκαστικών.

• - Τεχνικές γνώσεις που σχετίζονται με τους ψεκασμούς.

• - Διατήρηση/αποθήκευση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

• - Μέτρα προστασίας χειριστών.

• - Προστασία καταναλωτών και περιβάλλοντος.

• - Ιστορικό αδιαθεσίας λόγω ψεκασμών και γνώση πρώτων βοηθειών.

Κατά την διαδικασία της έρευνας συμπληρώθηκαν 378 ερωτηματολόγια. Από την ανάλυση των απαντήσεων του ερωτηματολογίου προέκυψαν τα εξής:

Προφίλ χειριστών ψεκαστικών μηχανημάτων

Ηλικία

<18 ετών, που αποτέλεσαν το 5,3% του δείγματος

18-30 ετών, που αποτέλεσαν το 4,8% του δείγματος

31-40 ετών, που αποτέλεσαν το 8,2% του δείγματος

41-50 ετών, που αποτέλεσαν το 22,5% του δείγματος

51-60 ετών, που αποτέλεσαν το 28,8% του δείγματος

>60 ετών, που αποτέλεσαν το 30,4% του δείγματος

Από την επεξεργασία των δεδομένων προκύπτει ότι η ηλικία των αγροτών/χειριστών είναι σχετικά μεγάλη και μόλις το 18,3% είναι 40 ετών ή νεότεροι(νέοι αγρότες). Σε προσωπικές συνεντεύξεις πολλοί γεωργοί μας γνωστοποίησαν ότι λόγω της οικονομικής συγκυρίας τα νεώτερα μέλη των οικογενειών τους έχουν σκοπό να ασχοληθούν επαγγελματικά με τη γεωργία ως τη μόνη επαγγελματική διέξοδο. Τούτο επιβεβαιώνεται και από την μεγάλη αύξηση της συμμετοχής των ηλικιακά νέων υποψηφίων στις εξετάσεις για την απόκτηση πτυχίου χειριστού οδηγού Γεωργικών Μηχανημάτων που διοργανώνει η Υπηρεσία μας.

Μορφωτικό επίπεδο

Σε ότι αφορά το μορφωτικό επίπεδο των αγροτών του δείγματος έχουμε τα παρακάτω ποσοστά σύμφωνα με τη βαθμίδα των σπουδών που έχουν ολοκληρώσει:

Απόφοιτοι Δημοτικού: 38,1%

Απόφοιτοι Γυμνασίου: 21,4%

Απόφοιτοι Λυκείου: 29,4%

Απόφοιτοι Ανώτερης ή Ανώτατης εκπαίδευσης: 11,1%

Αξιοσημείωτο είναι ότι το 95,2% του δείγματος δεν παρακολούθησε ποτέ κάποιο πρόγραμμα εκπαίδευσης σχετικό με τα ψεκαστικά μηχανήματα. Ένα μικρό ποσοστό 4,8% που έλαβαν κάποια εκπαίδευση σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα και ψεκασμούς, είχαν εκπαιδευτεί πριν από την τελευταία δεκαετία αλλά και αυτοί απάντησαν λανθασμένα σε κάποιες ερωτήσεις βαρύνουσας σημασίας.

Επαγγελματική άσκηση της Γεωργίας

Το 69,6% των ανθρώπων που έλαβαν μέρος στην έρευνα ήταν κατά κύριο επάγγελμα αγρότες. Τα έτη που ασκούν οι αγρότες του δείγματος επαγγελματικά τη γεωργία τα ομαδοποιήσαμε σε έξι κατηγορίες:
Νέοι αγρότες (ως 3 χρόνια) το 10,2% του δείγματος

4 ως 10 έτη, το 15,1% του δείγματος

11 ως 20 έτη, το 16.9% του δείγματος

21 ως 30 έτη, το 17,1% του δείγματος

31 ως 40 έτη, το 19,0% του δείγματος

40 έτη και πάνω, το 21,7% του δείγματος

Επίπεδο γνώσεων των χειριστών των ψεκαστικών ως προς την τεχνική και αποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων ψεκασμών.

Είδη ακροφυσίων – πίεση λειτουργίας

Στην ερώτηση που αφορά τη γνώση των ψεκαστών για τα είδη των ακροφυσίων καθώς και την πίεση λειτουργίας αυτών ανάλογα με τον στόχο, η έρευνά μας έδειξε ότι υπάρχει πολύ μικρή γνώση πάνω ίσως στο βασικότερο θέμα που σχετίζεται με τις διατάξεις ψεκασμού. Ποσοστό 88,7% των αγροτών που απάντησαν, δεν γνώριζαν τα είδη των ακροφυσίων και ποσοστό 76,2% δεν γνώριζε την πίεση λειτουργίας αυτών.     Η μη αλλαγή των ακροφυσίων (μπεκ) καθώς και της πίεσης με την οποία εξέρχεται το ψεκαστικό διάλυμα από την διάταξη ψεκασμού, ανάλογα με τον στόχο του ψεκαστικού διαλύματος στις καλλιέργειες, είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εν γένη επιτυχία του ψεκασμού. Λάθος ακροφύσια και πίεση λειτουργίας της διάταξης ψεκασμού, οδηγεί σε αναποτελεσματικούς ψεκασμούς με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής, την υποβάθμιση της ποιότητας και κατ΄ επέκταση τη μείωση της προσόδου. Από προσωπικές συνεντεύξεις αγροτών, ιδιαίτερη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι πολλοί αγρότες μας είπαν ότι αυξομείωναν την ποσότητα του ψεκαστικού διαλύματος που εφαρμόζεται στο στρέμμα με αυξομείωση των στροφών στον δυναμοδοτικό άξονα (ΡΤΟ) και όχι με αυξομείωση της ταχύτητας του ελκυστήρα σε σταθερές στροφές στο ΡΤΟ. Ακόμα έκπληξη μας προξένησε το γεγονός ότι κανένας από τους αγρότες που ρωτήσαμε δεν γνώριζε ότι η απόσταση του ιστού ψεκασμού θα πρέπει να έχει συγκεκριμένο ύψος από το έδαφος ώστε η επικάλυψη του εύρους της δέσμης ψεκασμού μεταξύ δύο διαδοχικών μπέκ να είναι περίπου 50%. Τα ανωτέρω καταδεικνύουν ότι υπάρχει σοβαρή έλλειψη γνώσης σε θέματα τεχνικής και αποτελεσματικότητας των ψεκασμών.

Λήψη απόφασης για τον ψεκασμό καλλιεργειών

Στην ερώτηση για το πώς λαμβάνεται η απόφαση για την εφαρμογή αγροχημικών στις καλλιέργειες, το 91,6% απάντησε «μόνος βασιζόμενος στην εμπειρία μου», το 8,4% «με τη βοήθεια γεωτεχνικού» και 0% «από τις γεωργικές προειδοποιήσεις». Στην σύγχρονη επαγγελματική γεωργία η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και η στοχευμένη λήψη αποφάσεων αποτελούν το μέσον για την επίτευξη οικονομικών αποτελεσμάτων. Συνεπώς, όταν το μεγαλύτερο ποσοστό αγροτών λαμβάνει αποφάσεις για εφαρμογή αγροχημικών βασιζόμενο στην εμπειρία του, εύκολα γίνεται αντιληπτή η εκτεταμένη διακύμανση των αποδόσεων των καλλιεργειών στην περιφέρειά μας, τόσο μεταξύ περιοχών όσο και μεταξύ αγροτών της ιδίας περιοχής. Από τις προσωπικές συνεντεύξεις, προέκυψε ότι σε κάθε περιοχή υπάρχουν κάποιοι αγρότες που αποτελούν μια μικρή μειοψηφία. Οι γεωργικές εργασίες που κάνει αυτή η μειοψηφία αγροτών αποτελούν κανόνα για τους υπόλοιπους.

Ανάγνωση των ετικετών των φυτοπροστατευτικών προϊόντων

Ποσοστό 4,2% απάντησε ότι την δεν την διαβάζει, 77% ότι την διαβάζει και την λαμβάνει υπόψη και τέλος ποσοστό 18,8% τη διαβάζει αλλά δε την τη καταλαβαίνει. Από προσωπικές συνεντεύξεις αγροτών, μας είπαν ότι όταν αγοράζουν φυτοπροστατευτικά, το κατάστημα γεωργικών φαρμάκων που τα πωλεί, γράφει με μαρκαδόρο την δοσολογία επάνω στη συσκευασία, και αυτή ακολουθείται χωρίς οι αγρότες να διαβάζουν την ετικέτα. Μάλιστα σε περίπτωση που τα φυτοπροστατευτικά δεν χρησιμοποιηθούν μέσα στη χρονιά οι σημειώσεις σβήνουν και πολλοί δεν ξέρουν πώς να τα χρησιμοποιήσουν.

Τήρηση της αναγραφόμενης δόσης εφαρμογής και των διαστημάτων μεταξύ δύο εφαρμογών

Στην ερώτηση για την τήρηση της αναγραφόμενης δόσης εφαρμογής το 96,8% απάντησε «Ναι», το 0% απάντησε «Όχι» και το 3,2% απάντησε «κατά προσέγγιση». Στην ερώτηση για την τήρηση των μεσοδιαστημάτων μεταξύ των ψεκασμών, το 100% απάντησε ότι τηρεί τον αναγραφόμενο χρόνο ως προς την επανάληψη του ψεκασμού. Η σωστή δόση αγροχημικού στα φυτά και η τήρηση του χρόνου μεταξύ δύο ψεκασμών, σχετίζονται όχι μόνο με την αποτελεσματικότητα των ψεκασμών αλλά και με το κόστος παραγωγής όπως και με την προστασία του περιβάλλοντος.

Αποθήκευση Φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

Από την ανάλυση των απαντήσεων του δείγματος σχετικά με την διατήρηση/αποθήκευση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, προκύπτει ότι σε ποσοστό 67,5% γίνεται άμεση χρήση φυτοπροστατευτικών, ποσοστό 27,2% τα διατηρεί σε αποθήκη και ποσοστό 5,3% τα διατηρεί σε παλιά ψυγεία ή ντουλάπια ειδικά για αυτό το σκοπό. Οι υψηλές τιμές των φυτοπροστατευτικών οδηγούν όλο και περισσοτέρους γεωργούς στο να αγοράζουν τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα την στιγμή που τα έχουν ανάγκη και μόνο για την έκταση που χρειάζεται. Ποσοστό 97,1% διατηρεί τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα σε χώρο που κλειδώνει και ποσοστό 2,9% εκτεθειμένα. Ποσοστό 46,9% αποθηκεύει τα στερεά πάνω από τα υγρά. Να σημειώσουμε ότι τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα θα πρέπει να βρίσκονται σε χώρο που κλειδώνει για να μην έχουν πρόσβαση μικρά παιδιά, μακριά από τρόφιμα ή ζωοτροφές, ποτέ εκτεθειμένα και οπωσδήποτε μακριά από υδροληψίες. Κατά την αποθήκευση τα υγρά πρέπει να τοποθετούνται κάτω από τα στερεά ώστε σε περίπτωση διαρροής να μην καταστραφούν τα στερεά που είναι κάτω. Έκπληξη μας προκάλεσε το γεγονός ότι, κατά τον έλεγχο του ψεκαστικού ενός αγρότη, είδαμε ότι αποθήκευε τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα σε σακούλα δεμένα κάτω από το καπάκι του πηγαδιού του, με άμεσο κίνδυνο να μολύνει τον υδροφόρο ορίζοντα.

Μέτρα προστασίας των χειριστών των ψεκαστικών

Μέτρα προσωπικής προστασίας

Από την ανάλυση των απαντήσεων του δείγματος για τα μέτρα προστασίας που λαμβάνονται κατά τους ψεκασμούς, προέκυψε ότι μόνο το  38,9% χρησιμοποιούσε όλα τα προβλεπόμενα μέτρα προστασίας (φόρμα, γάντια, μάσκα, καπέλο). Ποσοστό  56,9% χρησιμοποιούσε μόνο μάσκα και αυτή μόνο κατά τη διάρκεια του ψεκασμού και δυστυχώς ποσοστό 4,2% δεν λάμβανε κανένα μέτρο προστασίας. Κατά την εφαρμογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι απαραίτητο να λαμβάνονται όλα τα μέτρα ασφάλειας για την προστασία του χειριστή. Συγκεκριμένα, ο χειριστής θα πρέπει να χρησιμοποιεί ειδική αδιάβροχη ολόσωμη φόρμα, αδιάβροχα γάντια (προτείνονται βινυλίου), γυαλιά και καπέλο ώστε κατά τον ψεκασμό το ψεκαστικό διάλυμα σε καμία περίπτωση να μην έρχεται σε επαφή με το σώμα του. Ειδική αναφορά επιβάλλεται να γίνει στην προστασία του αναπνευστικού συστήματος του χειριστή. Ο χειριστής θα πρέπει να χρησιμοποιεί μάσκα με φίλτρο ενεργού άνθρακα σε όλα τα στάδια που έρχεται σε επαφή με τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα δηλαδή όταν είναι στην αποθήκη και παίρνει τα φυτοπροστατευτικά, όταν ετοιμάζει το ψεκαστικό διάλυμα, κατά τον ψεκασμό αλλά και μετά από αυτόν όταν θα πλύνει το ψεκαστικό μηχάνημα.

Α΄ Βοήθειες.

Η ανάλυση του ερωτηματολογίου έδειξε ότι μόνο το 9,3% των αγροτών που συμπλήρωσαν ερωτηματολόγιο γνώριζαν από Α΄ βοήθειες και αυτοί δεν ήταν κατά κύριο επάγγελμα αγρότες αλλά λόγω της κύριας εργασίας τους έκαναν υποχρεωτικά σεμινάρια. Από προσωπικές συνεντεύξεις προέκυψε ότι, σε όλους σχεδόν τους αγρότες δεν υπήρχε καθόλου φαρμακείο και πυροσβεστήρας στο Γεωργικό μηχ/μα ή στην αποθήκη.

Προστασία καταναλωτών και περιβάλλοντος

Καταναλωτές

Στην σύνταξη του ερωτηματολογίου η μόνη ερώτηση που στόχευε στα μέτρα που λαμβάνουν οι αγρότες παραγωγοί για την προστασία των καταναλωτών γεωργικών προϊόντων που θα ψεκασθούν με αγροχημικά, είναι η τήρηση του χρόνου που απαιτείται από την τελευταία εφαρμογή αγροχημικού ως τη συγκομιδή του προϊόντος. Το γεγονός αυτό σχετίζεται με το όριο υπολειμματικότητας του φυτοφαρμάκου. Το 100% των αγροτών που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο απάντησαν ότι τηρούν ευλαβικά το χρόνο που απαιτείται από την εφαρμογή των αγροχημικών ως την συγκομιδή. Από προσωπικές συνεντεύξεις δεν μπορέσαμε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα για το εάν τηρείται το απαιτούμενο χρονικό διάστημα ως τη συγκομιδή των αγροτικών προϊόντων. Επίσης δεν προέκυψε κάποιο αξιολογούμενο συμπέρασμα εάν γίνεται επιλογή από τους αγρότες του πλέον κατάλληλου φυτοφαρμάκου για την καλλιέργεια και την προσβολή. Αυτό το κομμάτι το έχουν αναλάβει οι τοπικοί γεωπόνοι που διατηρούν καταστήματα γεωργικών φαρμάκων και οι πληροφορίες που λάβαμε είναι συγκεχυμένες και αποτελούν αντικείμενο περαιτέρω διερεύνησης. 

Πάντως εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος για το πόσο είναι συνειδητοποιημένοι οι αγρότες της περιφέρειάς μας στην προστασία του καταναλωτή και του περιβάλλοντος, λαμβάνοντας υπόψη την άγνοια κινδύνου που απορρέει από τα μέτρα προσωπικής προστασίας που δε λαμβάνουν οι περισσότεροι κατά την εφαρμογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

Περιβάλλον

Από την ανάλυση των απαντήσεων του ερωτηματολόγιου που αφορούν το περιβάλλον, το 100% απάντησε ότι δεν διεξάγουν ψεκασμούς με έντονα καιρικά φαινόμενα. Όταν γίνονται ψεκασμοί με αέρα τότε το ψεκαστικό διάλυμα παρασύρεται από το ρεύμα αέρα και δεν εφαρμόζεται στην περιοχή που στοχεύει ο αγρότης με αποτέλεσμα να μην υπάρχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, να σπαταλούνται χρήματα και να μολύνεται το περιβάλλον. Όταν ψεκασμοί γίνονται με υψηλή θερμοκρασία ή βροχή, τότε στην πρώτη περίπτωση το φυτοπροστατευτικό προϊόν εξατμίζεται ενώ στη δεύτερη περίπτωση αραιώνεται τόσο πολύ ή ξεπλένεται εντελώς που είναι σα να μην έγινε εφαρμογή, ξοδεύονται επιπλέον χρήματα ανεβάζοντας το κόστος παραγωγής και επιβαρύνεται το περιβάλλον.

Στην ερώτηση πώς διαχειρίζονται οι αγρότες το ψεκαστικό υγρό που περισσεύει το 40,2% μας απάντησε ότι το αδειάζει στην άκρη του χωραφιού, το 42,3% ότι το επαναψεκάζει στο χωράφι, και το 17,5% ότι το αποθηκεύει στο βυτίο για μελλοντική χρήση. Αναλύοντας τον τρόπο διαχείρισης του ψεκαστικού υγρού που περισσεύει προκύπτουν αξιοσημείωτα λάθη. Έτσι, αυτοί που το αδειάζουν στην άκρη του χωραφιού μολύνουν το περιβάλλον και ανεβάζουν το κόστος παραγωγής πετώντας στην ουσία τα χρήματα που ξόδεψαν για τα φυτοπροστατευτικά. Αυτοί που επαναψεκάζουν την καλλιεργούμενη έκταση στην ουσία αυξάνουν την δόση εφαρμογής, που πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει σε φυτοτοξικότητες και μείωση της παραγωγής. Η αποθήκευση του ψεκαστικού υγρού στη διάταξη ψεκασμού οδηγεί σε μείωση της διάρκειας ζωής της διάταξης ψεκασμού και σε πρόωρες φθορές.

Σε ότι αφορά τις κενές συσκευασίες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων το 46,8% απάντησε ότι τις απορρίπτει στον κάδο απορριμμάτων του δήμου, το 38,4% τις καίει, το 8,0% ότι τις θάβει και το 6,8% ότι τις αφήνει στον αγρό για να αποτρέπει τους κλέφτες και αυτούς που μπαίνουν στο χωράφι για να μαζέψουν άγρια χόρτα. Πρέπει να επισημάνουμε το γεγονός ότι το 31,2% του δείγματος δεν ξεπλένει την συσκευασία του αγροχημικού πριν την αποσύρει. Η συσκευασία πρέπει να ξεπλένεται τρεις φορές πριν την αποσύρουμε διότι έτσι εξοικονομείται 5% περίπου του προϊόντος και η κενή συσκευασία είναι λιγότερο επιβαρυντική για το περιβάλλον. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειώσουμε ότι δεν υπάρχει ειδικευμένο μέρος για την απόσυρση των κενών συσκευασιών των φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε κανένα συνεταιρισμό ή κατάστημα πώλησης φυτοπροστατευτικών προϊόντων από αυτά που επισκεφτήκαμε. Ένα χρόνο πριν την διεξαγωγή της έρευνας η Υπηρεσία μας είχε οργανώσει ημερίδες με θέμα ¨Γεωργικά Μηχ/τα ασφάλεια και υγεία¨ εκεί είχε τονίσει την ανάγκη δημιουργίας χώρων ασφαλούς και ελεγχόμενης απόσυρσης των συσκευασιών των φυτοπροστατευτικών προϊόντων χωρίς όμως να έχει γίνει κάτι ως σήμερα.

Στην ερώτηση για το κατά πόσο το ψεκαστικό πλένεται μετά από κάθε χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων το 100% των αγροτών απάντησε «ναι». Είναι επιβεβλημένο μετά τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων το ψεκαστικό να καθαρίζεται με νερό και ειδικό απορρυπαντικό, στην περίπτωση δε που χρησιμοποιήθηκε ζιζανιοκτόνο θα πρέπει επί πλέον να χρησιμοποιηθεί για τον καθαρισμό του διάλυμα καυστικής ποτάσας. Στην ερώτηση όμως «που απορρέουν τα νερά από την πλύση του ψεκαστικού;», το 65,9% απάντησε «στο χωράφι», ποσοστό 32,8% «στο σπίτι» και ποσοστό 1,3% «στο αποχετευτικό δίκτυο». Έτσι, ο καθένας πλένει το ψεκαστικό του στο χώρο που τον εξυπηρετεί (αρδευτικό ή στραγγιστικό αυλάκι, στο χωράφι ή στο σπίτι) με αποτέλεσμα την επιβάρυνση του εδάφους με χημικά καθώς και τη μόλυνση των επιφανειακών και υπογείων υδάτων.